ИНТЕРНЕТ АЛАЯҚТАРДЫҢ АРБАУЫНАН САҚ БОЛЫҢЫЗ!
Іле ауданында интернет алаяқтықтың көбеюі – қазіргі кезде өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Интернет алаяқтық – интернет арқылы жасалатын заңсыз әрекеттер, олардың мақсаты – адамдардың жеке, қаржылық немесе басқа да маңызды ақпараттарын ұрлау, сондай-ақ қаржылық пайда табу. Бұл алаяқтықтың түрлері мен әдістері әртүрлі, олардың барлығы интернеттегі пайдаланушыларды алдап, зиян келтіруге бағытталған.
Интернет алаяқтық қазіргі уақытта маңызды және өзекті мәселе болып табылады, себебі: көптеген қызметтер, соның ішінде банк операциялары, сауда, оқу және жұмыс интернет арқылы жүзеге асырылады. Бұл алаяқтарға үлкен мүмкіндік береді. Пайдаланушылардың жеке мәліметтері интернетте жиі қолданылады, сондықтан да оларды алаяқтардың нысанасына айналдырады. Айта кетелік, алаяқтар жаңа зиянды бағдарламалар мен құралдарды үнемі жасап, жетілдіріп отырады. Бұл – олардың әрекеттерін тиімдірек етудің бір жолы. Алаяқтар пайдаланушыларды алдауды жеңілдету мақсатында шынайы сайттарға өте ұқсас жалған веб-сайттарды оңай жасай алады, әлеуметтік инженерия әдістерін пайдаланып, адамдардың эмоцияларын, сенімін және әдеттерін манипуляциялайды. Пайдаланушыларды алдап, жеке мәліметтерін алу үшін жалған электрондық хаттар, мәтіндік хабарламалар немесе телефон қоңырауларын пайдаланады. Бүгінде өзекті болып отырған интернет алаяқтықтың салдарынан адамдар мен компаниялар үлкен қаржылық шығынға ұшырағаны белгілі. Іле ауданы бойынша соңғы уақытта интернет алаяқтар көбейген. Күніне құқық қорғау органдарына біршама азаматтар шағымданады. Алайда, статистикаға сәйкес, өткен жылға қарағанда төмендеуде. Аудан көлемінде бұл актуалды проблеманы шешу үшін аудандық полиция басқармасы мен әкімшіліктер азаматтарды ақпараттандыру мақсатында халықты интернет алаяқтықтың түрлері және одан қорғану жолдары туралы хабардар ету үшін семинарлар, тренингтер және ақпараттық науқандар ұйымдастыруда. Цифрлық технология белең алып тұрған шақта жергілікті БАҚ және әлеуметтік желілер арқылы интернет алаяқтық туралы ақпараттық роликтер мен мақалалар жарияланып, қоғамдық орындарда ақпарат таратылып жүр. Мамандардың айтуынша, интернет алаяқтықтың алдын алу үшін оқу орындарында киберқауіпсіздік бойынша арнайы сабақтар енгізу керек. Бұл жасөспірімдер мен жастардың интернетте қауіпсіз жүріс-тұрысын қалыптастыруға көмектеседі. Интернет-ресурстар мен қызметтерде қос факторлы аутентификацияны енгізу арқылы аккаунттардың қауіпсіздігін арттыру. Қолданушыларды күрделі құпия сөздер пайдалануға және оларды тұрақты түрде өзгертуге ынталандырып, банктер және басқа қаржы ұйымдарымен бірге жұмыс істеп, тұрғындарға интернет банкинг және онлайн транзакцияларда қауіпсіздік шараларын түсіндіру шаралары интернет алаяқтықпен күресу және аудан тұрғындарының киберқауіпсіздігін қамтамасыз етуда маңызды рөл атқаратынын мәлімдеуде.
Интернет алаяқтықтың кең таралған түрлері қандай?
1. Фишинг: Жеке мәліметтерді алу үшін жалған электрондық хаттар, веб-сайттар немесе мәтіндік хабарламалар пайдалану.
2. Вишинг : Телефон арқылы жасалатын алаяқтық. Мұнда алаяқтар банк қызметкері немесе құқық қорғау органы қызметкері болып танысады.
3. Смшинг: Мәтіндік хабарламалар арқылы фишинг.
4. Зиянды бағдарламалар: Пайдаланушылардың құрылғыларына зиянды бағдарламаларды жүктеп, ақпаратты ұрлау.
5. Жалған интернет-дүкендер: Жалған интернет-дүкендер жасап, пайдаланушыларды алдап ақша алу.
6. Онлайн танысу алаяқтығы: Танысу сайттарында жалған профильдер жасап, адамдардың сеніміне кіріп, олардан ақша талап ету.
7. Инвестициялық алаяқтық: Жоғары кіріс уәде етіп, жалған инвестициялық мүмкіндіктер ұсыну.
Интернет алаяқтықпен күресу үшін әрбір пайдаланушы сақтық танытып, интернет қауіпсіздігі туралы хабардар болуға және қажетті шараларды қабылдауға тиіс.
Интернет алаяқтарға қолданылатын жазалар елдің заңдарына және алаяқтықтың сипатына байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Қазақстанда интернет алаяқтыққа қарсы қылмыстық заңнамалар бар және олар алаяқтарға қатаң жазалар қолдануды көздейді. Кибер алаяқтардың арбауына түскен болсаңыз бірден полицияға немесе басқа құқық қорғау органдарына хабарласып оқиғаның мән-жайын түсіндіріп, арыз жазуыңызға толықтай құқылысыз! Мемлекетіміздің қылмыстық кодексінде интернет алаяқтық үшін бірнеше баптар қарастырылған.
Мәселен: Алаяқтық (ҚР ҚК 190-бап). Бұл бап алаяқтық үшін жазаны қарастырады, оның ішінде интернет алаяқтық. Егер адам заңсыз жолмен, сенімді теріс пайдалану немесе алдау арқылы бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты иемденсе, оған келесідей жазалар қолданылуы мүмкін: айыппұл салу; қоғамдық жұмыстарға тарту; белгілі бір қызметпен айналысу немесе белгілі бір лауазымдарды атқару құқығынан айыру; бас бостандығын шектеу немесе айыру. Екіншіден, компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу және оны пайдалану (ҚР ҚК 205-бап). Егер адам заңсыз түрде компьютерлік ақпаратқа қол жеткізіп, оны өзгертсе, жойса, не бүлдірсе, айыппұл салынып не болмаса бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Ал егер алаяқтық жеңіл болса және аз мөлшердегі залал келтірілсе, жаза жеңіл болуы мүмкін (мысалы, айыппұл немесе қоғамдық жұмыстар). Қазақстанда ғана емес, басқа елдерде де интернет алаяқтарға қатысты қатаң заңдар бар. Халықаралық құқық қорғау органдарының өзара ынтымақтастығы арқылы халықаралық интернет алаяқтықпен күресу шаралары жүзеге асырылуда.
Интернет алаяқтық – маңызды қылмыс, және оған қатысқандарға қатаң жазалар қолданылуы мүмкін. Заңдарды бұзудан сақ болу үшін және алаяқтыққа ұшырамау үшін интернет қауіпсіздігіне қатысты барлық шараларды қабылдау қажет. Егер сіз интернет алаяқтықтың құрбаны болсаңыз, құқық қорғау органдарына хабарласыңыз!
